Ryzyko jest na stałe wpisane w działalność gospodarczą i funkcjonowanie organizacji, która taką działalność prowadzi. Oznacza to, że ryzykiem nie tylko można, ale i trzeba zarządzać. Enterprise Risk Management (Zarządzanie Ryzykiem Przedsiębiorstwa), czyli ERM, to sposób na włączenie zarządzania ryzykiem w firmie tak, by nie było jedynie narzędziem do minimalizowania strat, a stało się kluczowym wsparciem dla podejmowania strategicznych decyzji i budowania przewagi konkurencyjnej.
Od cyfrowej transformacji, przez zmiany regulacyjne, po zakłócenia globalnych łańcuchów dostaw – firmy stają przed coraz bardziej złożonymi wyzwaniami, które składają się na dynamiczną rzeczywistość prowadzenia biznesu. Zmienność oznacza ryzyka, a te pojawiają się w wielu obszarach. Przykładowo, postępująca cyfryzacja powoduje, że firmy muszą na bieżąco dostosowywać swoje strategie do nowych zagrożeń, takich jak cyberataki czy wyzwania związane z automatyzacją procesów. A niestabilne łańcuchy dostaw, zmieniające się przepisy prawne oraz nieprzewidywalne wydarzenia o charakterze geopolitycznym (na przykład sankcje międzynarodowe), mogą zakłócić codzienne funkcjonowanie przedsiębiorstw. Enterprise Risk Management (ERM) pozwala spojrzeć na ryzyko holistycznie i skutecznie nim zarządzać, co jest niezbędne w środowisku pełnym takich zmiennych.
Czym jest Enterprise Risk Management?
Warto zacząć od definicji. Enterprise Risk Management to kompleksowe podejście do zarządzania ryzykiem, obejmujące całą organizację. Pojęcie to wywodzi się ze Stanów Zjednoczonych, gdzie w latach 80. XX wieku w sektorze finansowym zaczęto kłaść nacisk na szersze spojrzenie na ryzyko w kontekście całej organizacji. Kluczową rolę odegrał Committee of Sponsoring Organizations of the Treadway Commission (COSO), które w 2004 roku opublikowało ramy ERM w dokumencie „Enterprise Risk Management – Integrated Framework”. Publikacja ta zdefiniowała standardy zarządzania ryzykiem, które do dziś stanowią podstawę wielu praktyk w tej dziedzinie. Różni się ono od tradycyjnego zarządzania ryzykiem tym, że integruje wszystkie aspekty działalności firmy – finansowe, operacyjne, technologiczne, prawne i strategiczne.
Kluczowe filary ERM obejmują:
- Identyfikację ryzyk – wskazywanie zagrożeń we wszystkich obszarach działalności.
- Analizę i ocenę ryzyk – szacowanie potencjalnych skutków i prawdopodobieństwa wystąpienia.
- Zarządzanie ryzykiem – wprowadzanie działań ograniczających ryzyko.
- Monitorowanie i raportowanie – regularna analiza zmieniającego się środowiska i sprawozdawczość dla zarządu.
Współczesne wyzwania: technologia, zgodność, czarne łabędzie i cyberbezpieczeństwo
Migracja do chmury i rozwój generatywnej sztucznej inteligencji (gen AI) to dwa kluczowe trendy, które generują nowe rodzaje ryzyk. Firmy muszą zabezpieczać swoje dane i systemy przed nieautoryzowanym dostępem oraz brać pod uwagę ryzyko wynikające z nieprzewidywalnych decyzji algorytmów. Dla osób zajmujących się obszarem ERM oznacza to konieczność wdrożenia mechanizmów monitorujących te ryzyka na bieżąco oraz dostosowywania polityk bezpieczeństwa i zarządzania danymi. Ponadto firmy muszą przyjąć bardziej elastyczne podejście do zarządzania ryzykiem, aby móc szybko reagować na nowe zagrożenia technologiczne, co zwiększa znaczenie systematycznego monitorowania i raportowania w ramach ERM.
Polski rynek zaczyna dostosowywać się do unijnych wymogów ESG, takich jak Dyrektywa CSRD. CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive) została wdrożona w 2022 roku i zaczęła obowiązywać w dużych przedsiębiorstwach już od 2024 roku. Dyrektywa nakłada obowiązek raportowania kwestii związanych z ESG, w tym wpływu działalności firm na środowisko, kwestie społeczne oraz zarządzanie ładem korporacyjnym. Niedostosowanie się do tych regulacji może prowadzić do ryzyka reputacyjnego oraz finansowych kar. Organizacje muszą zrozumieć, że działania w zakresie ESG to nie tylko obowiązek prawny, ale też oczekiwanie rynku, które będzie coraz bardziej odczuwalne w relacjach z klientami, inwestorami i partnerami biznesowymi.
Firmy o globalnym zasięgu stają przed ryzykiem operacyjnym i geopolitycznym. Przykłady z ostatnich lat pokazują, jak poważne mogą być skutki takich zakłóceń, szczególnie gdy tak trudno przewidzieć ich występowanie. Pandemia COVID-19 spowodowała globalne opóźnienia w dostawach, szczególnie w branży technologicznej i motoryzacyjnej, gdzie niedobór półprzewodników wpłynął na produkcję. Z kolei blokada Kanału Sueskiego w 2021 roku przez kontenerowiec Ever Given doprowadziła do strat szacowanych na 9,6 miliarda dolarów dziennie w handlu światowym. Konflikt zbrojny na Ukrainie w 2022 roku uwidocznił ryzyka związane z dostępnością surowców, takich jak zboże czy gaz, co wpłynęło na stabilność wielu branż. Problemy z dostępnością surowców, zamknięcie granic czy konflikty zbrojne wpływają na cały łańcuch dostaw, co może prowadzić do opóźnień i strat finansowych.
Według raportu KPMG, w 2023 roku 66% firm w Polsce odnotowało przynajmniej jeden incydent naruszenia bezpieczeństwa, a 34% zauważyło wzrost intensywności prób cyberataków. Zagrożenia te mogą paraliżować działanie organizacji, powodować utratę danych i znacząco wpływać na reputację firmy. Blokady operacyjne spowodowane cyberatakami, takie jak ransomware, stały się jednym z najczęstszych wyzwań technologicznych w Polsce.
Jak nowoczesne systemy GRC wspierają ERM?
Systemy GRC (Governance, Risk, Compliance) są kluczowym wsparciem dla skutecznego zarządzania ryzykiem. Rozwiązania te ewoluowały wraz z potrzebą automatyzacji i centralizacji procesów zarządzania ryzykiem w dużych organizacjach, gdzie ręcznie realizowane procesy były niewystarczające ze względu na rosnącą ilość danych i nowe rodzaje zagrożeń. Wdrażanie systemów GRC pozwala firmom skuteczniej identyfikować ryzyka, reagować na nie i raportować ich status, co jest szczególnie istotne w kontekście wysokiej złożoności i częstotliwości występowania ryzyk o zróżnicowanych charakterze.
Pozwalają one na:
- Automatyczne alerty o nowych ryzykach i potencjalnych zagrożeniach.
- Centralizację danych dotyczących ryzyk, co umożliwia lepsze zarządzanie informacjami.
- Raportowanie zgodne z wymogami regulacyjnymi, co jest kluczowe w kontekście CSRD i innych obowiązków prawnych, jak na przykład RODO.
Warunki wdrożenia ERM w organizacji
Wdrożenie Enterprise Risk Management (ERM) to proces wymagający wielowymiarowego podejścia i zaangażowania całej organizacji. Skuteczność tego procesu zależy od wielu czynników, składających się na budowę dojrzałego środowiska sprzyjającego zarządzaniu ryzykiem zgodnie z tym podejściem:
- Zaangażowanie zarządu – Jak w przypadku każdego procesu o charakterze strategicznym, skuteczne wdrożenie ERM zaczyna się na najwyższym szczeblu organizacji. Zarząd musi jasno wyznaczyć cele, przeznaczyć odpowiednie zasoby i aktywnie wspierać działania związane z zarządzaniem ryzykiem. Brak zaangażowania liderów może skutkować niepowodzeniem inicjatywy.
- Budowanie dojrzałej kultury organizacyjnej – W organizacji musi istnieć wspólne zrozumienie znaczenia zarządzania ryzykiem. Wymaga to edukacji pracowników na wszystkich poziomach, tak aby ryzyko było identyfikowane i zgłaszane tam, gdzie się pojawia. Promowanie kultury otwartości i odpowiedzialności ma kluczowe znaczenie.
- Wykorzystanie zaawansowanych narzędzi analitycznych – Nowoczesne rozwiązania technologiczne, takie jak systemy GRC, pozwalają na gromadzenie, analizowanie i raportowanie danych w czasie rzeczywistym. Kluczowe znaczenie ma jakość danych (data quality), która wpływa na trafność analiz i skuteczność podejmowanych decyzji. Systemy te muszą zapewniać nie tylko integralność i spójność danych, ale także możliwość ich automatycznego weryfikowania i oczyszczania. Dzięki temu organizacje mogą identyfikować trendy oraz prognozować potencjalne zagrożenia z większą precyzją, co z kolei umożliwia szybsze i bardziej trafne reakcje na pojawiające się ryzyka.
- Regularne aktualizacje i przeglądy ryzyk – Środowisko biznesowe ulega ciągłym zmianom, dlatego procesy zarządzania ryzykiem muszą być dynamiczne. Rejestr ryzyk jest centralnym elementem zarządzania ryzykiem, który pozwala na systematyczne dokumentowanie, monitorowanie i ocenę ryzyk w organizacji. Powinien on zawierać szczegółowe informacje o zidentyfikowanych ryzykach, ich potencjalnym wpływie, prawdopodobieństwie wystąpienia oraz zaplanowanych działaniach zaradczych. Regularne przeglądy rejestru ryzyk umożliwiają organizacji szybkie reagowanie na zmieniające się warunki oraz wprowadzanie odpowiednich korekt w strategiach zarządzania ryzykiem.
- Integracja z celami strategicznymi – Zarządzanie ryzykiem powinno wspierać realizację długoterminowych celów organizacji. ERM nie może być odrębnym procesem, lecz musi być zintegrowane z codziennymi działaniami i planowaniem strategicznym firmy.
Enterprise Risk Management to nie tylko kwestia spełnienia wymogów regulacyjnych. To przede wszystkim budowanie organizacji odpornej na kryzysy i gotowej na przyszłość. Dziś zarządzanie ryzykiem to fundament nowoczesnego biznesu – firmy, które skutecznie wdrażają ERM, mają przewagę konkurencyjną i są lepiej przygotowane na zmieniające się warunki rynkowe.
